Een opiniestuk van de Adviesraad Sociaal Domein als reactie op de voorgenomen plannen van het Rijk om de bezuinigingen in de Jeugdzorg op te vangen door een eigen bijdrage te vragen voor hulp.
Eigen bijdrage in de jeugdzorg?
Vanaf 1 januari 2015 is er een hoop veranderd in de organisatie van de jeugdzorg in Nederland. De gemeenten werden per die datum verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdzorg. Ook financieel. De overdracht van de centrale overheid naar de gemeenten – de decentralisatie – ging gepaard met een forse bezuiniging op het budget. Sindsdien zijn de gemeenten druk in de weer om de kosten voor de jeugdzorg zo laag mogelijk te houden zonder de kwaliteit van de zorg aan te tasten. En flinke klus voor deze organisaties die tot dat moment nog weinig ervaring hadden met deze taken en verantwoordelijkheden. En dat in een tijd dat de vraag naar jeugdzorg jaar in jaar toenam. En inmiddels nog steeds toeneemt. Een groot deel van het gemeentelijk budget wordt de laatste jaren dan ook besteed aan de jeugdzorg. Hoe gaat dat verder? Wat zijn de oplossingen? Komt er nu ook nog een eigen bijdrage? Eerst een korte geschiedenis.
Nieuwe bezuinigingsvoorstellen in de Hervormingsagenda
In juni 2023 verschijnt de Hervormingsagenda 2023 – 2028 Jeugd. Acht jaar na de decentralisatie. Deze agenda heeft als doel de in de afgelopen jaren ontstane knelpunten in de uitvoering van de jeugdzorg door de gemeenten structureel aan te pakken. Een ander doel is het jeugdzorgstelsel financieel houdbaar te maken voor de toekomst. 80 pagina’s met heel veel verbetervoorstellen waar de gemeenten mee aan de slag moeten. Verbeteringen ten behoeve van de kwaliteit, van de organisatie en de werkwijzen om de zorgverlening beter te maken. Maar ook om de kosten voor de jeugdzorg naar beneden te krijgen. Alles bij elkaar opgeteld moeten de maatregelen uit de Hervormingsagenda uiteindelijk een besparing van 1 miljard euro opleveren. Den Haag boekt alvast 500 miljoen bezuinigingen (besparingen genoemd) in voor 2025 en ook alvast voor 2026.
Kosten en kwaliteit: een uitdaging
Het naast elkaar bestaan van het beheersen van de kosten en de borging van een goede kwaliteit in de jeugdzorg is een spannende. Of, zoals veel beleidsmakers dat zo mooi omschrijven: een uitdaging. De invloed van het beheersen van de kosten lijkt meer en meer de kwaliteit van de uitvoering te beïnvloeden. Terwijl de kwaliteit juist omhoog moest. En moet. Ook de gemeente Almelo worstelt hiermee. Daarbij komt dat de Jeugdwet en de WMO ook niet overal even helder is. In de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) en de Jeugdwet staat dat de burger geen recht op voorzieningen heeft wanneer hij het op ‘eigen kracht’ kan. Volkomen vaag, de wet en de wetsgeschiedenis zeggen niets over wanneer er sprake is van “eigen kracht’. Ook ging de discussie in den lande een tijdlang over “normaliseren”. In gewone mensentaal: mensen moeten leren leven met ongemak en niet gelijk naar een hulpverlener lopen. Ook was en is sprake van stoppen met medicaliseren van de zorg: niet overal hoeft een specialist bij te komen. Want: duur. Wat ook kan helpen om de kosten te drukken is een beroep doen op bestaande algemene voorzieningen. Dit zijn zinvolle thema’s als het gaat om lichtere vormen van hulp. Nog los van de vraag of ze op zichzelf kloppen. Maar bij veel andersoortige, zwaardere problematiek en stoornissen zit er niets anders op dan de portemonnee te trekken. De Hervormingsagenda heeft in ieder geval vastgelegd dat de gemeenten enkel hulpvormen moeten inkopen en (laten) aanbieden waarvan bewezen is dat ze effectief zijn. Dat ze bereiken wat ze beloven. De Adviesraad heeft in dit verband het gevraagde advies over het Actieplan Sociaal Beleid Almelo dan ook ingevuld met een beoordeling over de mate waarin het aanbod van de Gemeente Almelo voldoende effectiviteit heeft.
De besparingen voor 2025 en 2026
De voorgenomen bezuiniging op de jeugdzorg van ruim 500 miljoen euro in 2025 gaat niet door. Dat staat inmiddels in de Voorjaarsnota van 2024. Vanaf 2026 is er nog wel een bezuiniging van 511 miljoen euro gepland, maar het is aan een nieuw kabinet om dit door te zetten of niet. In het toch al onrustige jeugdzorglandschap kan zo’n beleidswisseling er ook wel weer bij. Temeer daar er in de Voorjaarsnota ook weer sprake is van een eigen bijdrage van cliënten die gebruik maken van de jeugdzorg.
De eigen bijdrage?
Om de besparing vanaf 2026 toch te kunnen halen, kan een eigen bijdrage per 2026 worden ingevoerd die ouders en anderen moeten gaan betalen, stelt het kabinet. In augustus zal het huidige kabinet met een voorstel komen. Naar verwachting staan hierin ook voorstellen om vormen van ernstige dyslexiezorg niet meer te vergoeden en om te stoppen met het leveren van zorg aan kinderen boven de 18 jaar. De verlengde jeugdzorg. Over deze twee thema’s – de levendige markt in onderwijsondersteunende werksoorten en het tussen wal en schip kunnen vallen van de 18 tot 23-jarigen in het huidige stelsel – heeft de Adviesraad in een eerder stadium al ongevraagd advies uitgebracht aan B&W. In de Tweede Kamer en ook bij gemeenten en jeugdinstellingen is veel verzet tegen de extra besparing op de jeugdzorg, omdat de sector kampt met veel problemen zoals personeelstekorten en lange wachtlijsten. Daardoor komen veel kinderen die zorg of bescherming nodig hebben in de knel. Jeugdzorg Nederland vreest dat toegankelijkheid tot de jeugdzorg wordt bemoeilijkt. En waarschuwt ervoor dat meer mensen zorg zullen mijden die noodzakelijk is. En dat terwijl het mentale welzijn van jongeren fors afneemt en onder druk staat. Zie ook het Ongevraagde Advies van de Adviesraad over de mentale situatie van jongeren in het Almelose. Gevreesd wordt dat zorgmijding en beperking van de toegankelijkheid zal leiden tot nog complexere problematiek met bijkomende maatschappelijke problemen. En kosten.
Almelo
Als deze maatregel wordt ingevoerd over een paar maanden lijkt het de Adviesraad van groot belang dat B&W vroegtijdig gaat nadenken over het heffen van een eigen bijdrage van de ouders. En van minderjarigen waarbij het gezag niet meer bij de ouders ligt. Al was het maar vanwege de te verwachten administratieve rompslomp. In 2016 is een eigen bijdrage voor jeugdzorg met verblijf om deze reden weer snel afgeschaft. De administratieve afhandeling kostte meer dan de opbrengst. Nadenken over de wijze waarop, nadenken over mogelijke compensaties en andere regelingen. De regisseurs, zoals deze in de ondersteuningsplannen worden genoemd, kunnen mogelijk vroegtijdig optreden en ouders bijstaan. Voor veel bij de gemeente Almelo bekende gebruikers van de jeugdzorg kan een eigen bijdrage net de druppel vormen om de toch al volle emmer te laten overlopen. Ook een organisatie als Almelo Sociaal kan op grond van haar vele ervaringen met de risicogroepen al wel aanvoelen waar de schoenen zullen gaan wringen. En zich voorbereiden. De Adviesraad zal de koers blijven volgen zoals zij deze in haar Visienota heeft vastgelegd.
Bronnen:
Diverse adviezen, gevraagd en ongevraagd van de Adviesraad Sociaal Domein aan B&W
Hervormingsagenda Jeugd 2023 – 2028
Actieplan Beleid Sociaal Domein, gemeente Almelo, zonder datum
Nederlands Jeugdinstituut, nieuws uit het jeugdveld, 16-04-2024
